Hamsi Adı Nereden Gelir? Bilimsel Bir Keşif Yolculuğu
Merak eden biri olarak ben de bir zamanlar “Hamsi adı nereden geliyor?” diye düşündüm; yalnızca kulaktan dolma bir hikâye mi, yoksa dilbilimsel bir kök mü var ardında? Bugün bu soruyu, elimizdeki bilimsel veriler ve dilbilimsel kaynaklarla birlikte sade bir dille keşfedelim.
Hamsi’nin Bilimsel Kimliği: Tür, Dağılım ve İsimlendirme
Önce balığın kendisinden başlayalım: “hamsi”, genellikle Avrupa hamsisi (Latin adı Engraulis encrasicolus) türünü işaret eder. :contentReference[oaicite:0]{index=0} Bu tür, Karadeniz, Akdeniz ve Ege Denizi gibi sularda yaygındır. :contentReference[oaicite:1]{index=1} Bilimsel adları, Antik Yunanca kökenlidir: Engraulis Yunancada “küçük balık” anlamlarını taşıyan bir terimdir. :contentReference[oaicite:2]{index=2} Ancak “hamsi” adı, bu bilimsel addan gelmez — yerel dillerin, halkın dilinin izlerini taşır.
Etimolojik Hipotezler: Hangi Dilden Geliyor?
“Hamsi” kelimesinin kökeniyle ilgili birkaç öne sürülen hipotez var. Onları değerlendirelim:
- Osmanlı Türkçesi / Osmanlı Sözcük Kökeni – Yunanca χᾰμψί (champsí): Wiktionary kaynağına göre “hamsi”, Osmanlı Türkçesinden gelmekte olup Yunanca χᾰμψί (champsí) sözcüğüne dayanmaktadır. :contentReference[oaicite:3]{index=3} Yani Yunanca kökenli bir kelimenin Türkçeye geçmesi olasıdır.
- “Kolh dili” iddiası – Arkaik Bir Yerel Dil Kökü: Türkçe Vikipedi ve bazı kaynaklarda “hamsi adı arkaik Kolh dili kökenlidir” biçiminde bir iddia yer alır; bu görüşe göre “Kolh” dili, Karadeniz havzasındaki eski bir dilsel katmandır ve “küçük sivri balık” gibi bir anlam taşıdığı söylenmiştir. :contentReference[oaicite:4]{index=4} Ancak bu iddianın akademik kaynaklarla doğrulanmış geniş kabulü yok.
- “Hamsin” mevsimsel dönem ile bağlantı hipotezi: Halk arasında yaygın bir görüşe göre “hamsi” kelimesi, “hamsin” adlı soğuk ve özellikle kışın belirli bir süresine verilen adla ilişkilidir. :contentReference[oaicite:5]{index=5} “Hamsin” kavramı, Ocak ayında başlayan ve elli gün süren çok soğuk dönem olarak anılır. :contentReference[oaicite:6]{index=6} Bu görüşe göre balığın bu dönemde sahile gelmesiyle halk, “hamsin balığı” derken zamanla “hamsi” formuna dönüşmüş olabilir.
- Diğer halk ve sözlü yorumlar: Bazı halk kaynaklarında “hamsi, kışın ikinci yarısında avlanır, hamsinde tutulur” gibi anlatılar bulunur. :contentReference[oaicite:7]{index=7} Ancak bunlar genellikle folklorik yorumlardır, bilimsel delil niteliği sınırlıdır.
Hangi Hipotez Daha İkna Edici? Eleştiriler ve Kanıt İhtiyacı
Her hipotezin avantajları ve zayıflıkları var:
Yunanca kaynak hipotezi, etimolojik geçişlerin bölgede yaygın olması nedeniyle mantıklı görünüyor.
“Hamsin” bağlantısı, halk belleğiyle örtüşüyor; ancak “hamsin”in dilsel kökeni de başka kökenlere dayanıyor olabilir.
“Kolh dili” kökeni iddiası çekici ama akademik olarak güçlü kanıt eksikliği göze çarpıyor.
Ayrıca, bir kelimenin halk arasında yaygın olarak anlatılan bağlantılarla halk söyleyişine evrilmesi sık olur; fakat orijinal dilsel köken için filolojik araştırma, tarihsel metinleri inceleme ve karşılaştırmalı dil çalışmaları gerekir. Ne yazık ki elimizde, “hamsi” kelimesinin kesin kökenini tek bir bilimsel kaynakla belgeleyen yaygın kabul görmüş bir çalışma yok.
Özetle: Hamsi Adı Nereden Geliyor?
“Hamsi” adı büyük olasılıkla Yunanca χᾰμψί (champsí) benzeri bir kelimeden Türkçeye geçmiş; halk arasında, özellikle Karadeniz yöresinde, “hamsin” mevsim adıyla bağlantı kurularak kavramın anlam dünyası genişlemiş olabilir. “Kolh dili” gibi daha eski dil katmanları da bu sürece katkıda bulunmuş olabilir ancak kesin kanıtlar sınırlı. Dilbilimsel yöntemler ve tarihsel metin analizleri bu konuda daha fazla çalışma gerektiriyor.
Senin düşüncen hangisi? “Hamsi” adının Yunanca kökenli gelmesi mi, “hamsin” ile halk bağlantısı mı, yoksa daha eski bir yerel dil kökeni mi mantıklı geliyor? Yorumlarda birlikte tartışalım!
::contentReference[oaicite:8]{index=8}